Adalet Bakanı Bekir Bozdağ tarafından yapılan yazılı açıklamanın tam metni şöyle: 21/01/2017 tarih ve 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 1982 Anayasası’nda en kapsamlı ve en esaslı değişiklikler yapıldı. Şöyle ki:
a) Parlamenter hükûmet sisteminden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçildi.
Bakanlar Heyeti kaldırılarak yürütmedeki iki başlılığa son verildi.
Yasama ve yürütme kuvvetleri birbirinden tam başka ve birbirine karşı tam bağımsız hâle getirildi.
Yürütme yetkisi ve misyonu münhasıran Cumhurbaşkanı’na verildi: “Yürütme yetkisi ve misyonu, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.” (Anayasa, md. 8).
“Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.” (Anayasa, md. 104/1). Anılan düzenlemelerle birlikte artık Cumhurbaşkanı, hem devletin başıdır, hem de tek başına yürütme organıdır. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemindeki yeni pozisyonuna uygun olarak Cumhurbaşkanı’na yürütme yetkisine ait bahislerde cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle birinci elden aslî düzenleme yapma yetkisi verildi. (Anayasa, md. 104/17).
b) Anayasa’da hukuksal statüsü, yetkisi ve misyonu ile hukuksal ve cezaî sorumluluğu tekrar düzenlenen ve artık Devletin başı ve münhasıran yürütme organı olan ve yürütme erkini tek başına kullanan cumhurbaşkanının vazife mühleti beş yıl olarak belirlendi. Bir kimseye en fazla iki sefer cumhurbaşkanı seçilme hakkı verildi, Cumhurbaşkanının direkt halk tarafından seçilmesiyle TBMM üyeliği seçimi ile Cumhurbaşkanı seçiminin birlikte birebir gün yapılması kabul edildi. Ayrıyeten Cumhurbaşkanının siyaset yapma yasağı kaldırıldı. Artık isterse Cumhurbaşkanı siyaset de yapabilir, partili de olabilir. (Anayasa, md. 101).
Anayasa’nın 101. hususunun değiştirilmesi, evvelki düzenlemenin tümüyle yürürlükten kaldırılması ve yerine yenilik doğuran yeni bir hususun getirilmesi biçiminde yapılmıştır. Bu açık ve tartışmasız gerçeğe karşın, hususun tümden değiştirildiği gerçeğini reddedip, unsurun tümüyle yenilik doğurucu bir tüzel durum yaratmadığını sav, kabul ve takdim mümkün değildir.
c) Anayasa’da yapılan bu esaslı değişikliklerin yürürlüğe girme tarihi de açıkça düzenlenmiştir.
21/01/2017 tarih ve 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 18. hususuna nazaran:
“Bu Kanun ile Anayasanın;
a) 8, 15, 17, 19, 73, 82, 87, 88, 89, 91, 93, 96, 98, 99, 100, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113 üncü unsurlarında yapılan değişiklikler ile 114 üncü hususun ikinci ve üçüncü fıkralarının ilgaları tarafından, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124 ve 125 inci unsurlarında yapılan değişiklikler ile 127 nci hususun son fıkrasına dair değişiklik; 131, 134, 137 nci hususlarında yapılan değişiklikler ile 148 inci hususun birinci fıkrasındaki değişiklik ile altıncı fıkrasındaki “Bakanlar Şurası üyelerini” ibaresine dair değişiklik, 150, 151, 152, 153, 155 inci hususun ikinci fıkrası, 161, 162, 163, 164, 166 ve 167 nci hususlarında yapılan değişiklikler ile süreksiz 21 inci unsurun (F) ve (G) fıkraları, birlikte yapılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının misyona başladığı tarihte,
b) 75, 77, 101 ve 102 nci unsurlarında yapılan değişiklikler, birlikte yapılacak birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait takvimin başladığı tarihte,
c) Değiştirilen öteki kararları ile 101 inci hususunun son fıkrasında yer alan “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir” ibaresinin ilgası bakımından yayımı tarihinde, yürürlüğe girer ve halkoyuna sunulması halinde tümüyle oylanır.”
Bu unsura nazaran; cumhurbaşkanının adaylığı ve seçimini düzenleyen Anayasa’nın 101. hususunun yürürlük tarihi, birlikte yapılacak birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait takvimin başladığı tarihtir.
Anayasa’daki bu esaslı değişikliklere nazaran: Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olması anayasal hakkıdır.
Zira:
1) 2017 Anayasa değişikliği ile Parlamenter Hükûmet Sisteminden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçilmesine bağlı olarak Cumhurbaşkanın yetki, vazife, sorumluluğu ve hukuksal statüsü tümden değiştirilmiş, yürütme organı topyekûn tekrar düzenlenmiş ve evvelkinden büsbütün farklı bir dizaynla, var olan yürütme organı kaldırılmış ve yerine yeni bir yürütme organı ihdas edilmiştir. Yeni hükûmet sisteminde artık Cumhurbaşkanı, yürütmenin sembolik ve sorumsuz kanadı değil münhasıran yürütme yetkisi ve vazifesi kendisine ilişkin ve yaptığı her iş ve aksiyondan sorumlu olan Devletin başı ve yürütme organı Cumhurbaşkanıdır.
Hasebiyle 2017 yılı değişikliğinden evvelki Anayasa’nın tanımladığı Cumhurbaşkanı ile 2017 yılı değişikliğinden sonraki Anayasa’nın tanımladığı Cumhurbaşkanı tıpkı değildir, birbirinden büsbütün farklıdır. Seçilenin unvanının birebir olması, bu anayasal hakikati değiştirmez. Çünkü 2017 Anayasa değişikliği sonrası halkın seçtiği Cumhurbaşkanı, yürütmenin sembolik ve sorumsuz kanadı olan Cumhurbaşkanı değildir, yürütme yetkisi ve misyonu münhasıran kendisine ilişkin olan ve yaptığı her iş ve hareketten sorumlu olan, tek başına yürütme organını oluşturan Cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle 2017 Anayasa değişikliği öncesindeki Cumhurbaşkanı ile mer’i Anayasada yer alan Cumhurbaşkanı ortasında hukuksal bir devamlılık halinin varlığından da bahsedilemez.
Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan, hükûmet sistemi değişikliği sonrası münhasıran yürütme yetkisi kendine ilişkin olan ve şahsen yürütme organı olan Cumhurbaşkanı unvanı ile birinci kez 24 Haziran 2018’de Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu nedenle 14 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı seçiminde tekrar Cumhurbaşkanı adaylığı, ikinci adaylığıdır ve anayasal hakkıdır. 2) 2017 yılında 6771 sayılı Kanun’la Parlamenter Hükûmet Sisteminden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçilmesi nedeniyle Cumhurbaşkanın Anayasa’da belirlenen yetki ve misyonlarında de işin tabiatı gereği önemli değişikliklere gidilmiştir. Anayasa koyucu tüm bu esaslı değişiklikleri yaparken Parlamenter Hükûmet Sistemine göre karşılaştırılamayacak nitelikte yeni yetki ve misyonlara sahip olan Cumhurbaşkanının kaç defa seçilebileceği konusunda da karar ihdası gereksinimi duymuş ve 101. maddeyi tümüyle değiştirerek bu yeni yetki ve vazifelerle donatılmış Cumhurbaşkanının iki kez seçilebilmesi iradesini ortaya koymuştur. Hasebiyle 2017 yılında yapılan değişiklikle Anayasa’ya konulan bu kararın 2017 yılından evvel Cumhurbaşkanlığı yapmış şahısları de kapsayacak biçimde yeni bir seçme hakkı ortaya çıkardığı çok açıktır. Bir öteki tabirle kelam konusu değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra daha evvel Cumhurbaşkanlığı yapmış olup olmadığına bakılmaksızın kuralları taşıyan herkese iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilme hakkı tanıdığı tartışmadan varestedir.
3) Anayasa’nın Cumhurbaşkanı adaylığı ve seçimini düzenleyen 101. unsurunun yürürlük tarihi, kanunda açıkça belirlenmiştir. Buna nazaran:
“MADDE 18 – Bu kanun ile Anayasa’nın
b) 75, 77, 101 ve 102 nci hususlarında yapılan değişiklikler, birlikte yapılacak birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait takvimin başladığı tarihte,…yürürlüğe girer.” Bu yürürlük kararı de açıkça göstermektedir ki iki sefer cumhurbaşkanı adayı olma ve seçilme hakkına ait Anayasa kararları, birlikte yapılacak birinci Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerine ait takvimin başladığı tarihte yürürlüğe girmiştir. Anayasa’nın yeni 101. hususunun birinci uygulandığı seçim, 24 Haziran 2018’de birlikte yapılan birinci Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimidir.
Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan; Devletin başı ve şahsen yürütme organı olan birinci Cumhurbaşkanı/Başkan olarak 24 Haziran 2018’de seçildi. 14 Mayıs 2023’te birlikte yapılacak Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimi, hem Anayasa’daki yeni 101. hususun ikinci uygulamasıdır hem de Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın Devletin başı ve şahsen yürütme organı olan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Cumhurbaşkanı Adayı olarak katılacağı ikinci seçimdir. 4) Anayasa’nın 101. hususunun evvelki hâli, baştan aşağı büsbütün tekrar yazılarak tümü değiştirilmek suretiyle büsbütün yürürlükten kaldırılmış, yerine yeni bir karar ihdas edilmiştir. Bu gerçek, Anayasa’nın 101. unsurunu değiştiren 6771 sayılı Kanunun 7. unsurunda,
Anayasa’nın 101. hususunda yer alan Cumhurbaşkanının misyon müddetinin beş yıl olması, bir kimsenin en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilmesi, isterse Cumhurbaşkanının partili olması ile bu unsurun içerdiği hak ve imkânlar, ilgili herkes için yeni haklar ve imkânlardır. Vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanları, ayrımsız bu yeni hak ve imkânlardan yararlanma hakkına sahiptir. 5) Seçme ve seçilme hakkı, temel bir haktır (Anayasa, md. 67). Anayasa’nın 101. hususu, koşullarını taşıyan herkese partili, Devletin başı ve yürütme organı olan Cumhurbaşkanlığına en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilme hakkı, halka ise yürütme organı olan Cumhurbaşkanını direkt seçme hakkı vermektedir. Bu hak, Cumhurbaşkanı seçilecekler ve de Cumhurbaşkanını direkt seçecekler için yeni bir haktır. İki sefer Cumhurbaşkanı adayı olabilme ve Cumhurbaşkanı seçilebilme hakkının Anayasa’ya konulmasının, mevcut ve evvelki Cumhurbaşkanları lehine ileriye dönük olumlu tesirler doğurduğu, bu lehe olan düzenlemeden vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yararlanmasının da hakları olduğu tartışma dışıdır. Çünkü temel haklarda ileriye dönük uygulanmak üzere getirilen yeni imkânlar, yeni haklar doğurur. Bu nedenle de vazifedeki yahut evvelki Cumhurbaşkanları, Anayasa’nın yeni 101. hususu ile verilen iki kere daha Cumhurbaşkanı seçilme hakkından yoksun edilemezler; geçmişte Cumhurbaşkanı seçilenlerin kullandıkları seçilme hakları, yeni 101. husus ile verilen iki kez daha Cumhurbaşkanı seçilme hakkından mahsup edilemez. Zira haklarda, mahsuplaşma olmaz.
6) 2017 Anayasa değişikliği, misyondaki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yeni Anayasa kararlarına nazaran iki kez daha Cumhurbaşkanı adayı olabilme ve seçilebilme hakkını ortadan kaldırmamıştır. Şayet Anayasa Koyucu, vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yeni 101. hususa nazaran iki sefer seçilme hakkının olmadığını murat etse idi, bu iradesini açıkça Anayasaya yazardı. Bu amaçla Anayasada ya bir istisna kararı ya da istisnayı içeren süreksiz unsur düzenlemesi yapardı. Meğer ki Anayasa Koyucu, bu iradesini söz amacıyla Anayasa’da bir istisna kararı düzenlemediği üzere istisnayı içeren süreksiz bir husus düzenlemesi de yapmamıştır. Anayasa koyucunun bu istikamette bir iradeye Anayasa’da yer vermemesi, misyondaki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yeni 101. unsura nazaran iki kez daha Cumhurbaşkanı seçilme haklarının varlığını göstermek ve bu haklarını korumak içindir.
Görevdeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yeni 101. hususa nazaran iki sefer daha Cumhurbaşkanı seçilemeyeceklerine dair Anayasa’nın koymadığı yasak ya da yasağı içeren süreksiz istisnai karar, yorumla ya da içtihatla konulamaz. Bunun aksini sav yahut kabul, Anayasayla da Anayasa Koyucunun iradesiyle de uyuşmaz.
7) Anayasa değişikliklerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Komitesi ve Genel Kurulu’ndaki görüşmeleri sırasında hiçbir milletvekili, vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının iki kez daha seçilemeyeceğini tez etmemiş yahut bu tarafta bir görüş de serdetmemiştir.
Tersine vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının yeni 101. unsura nazaran ayrıyeten iki kez daha Cumhurbaşkanı seçilebilecekleri istikametindeki Anayasa Koyucunun iradesine, hiçbir tereddüde ve tartışmaya mahal bırakmayacak biçimde, açık ve net bir biçimde TBMM Anayasa Kurulu raporunda yer verilmiştir. Anayasa Komitesi Raporu’nda bu konu şöyle açıklanmıştır:
“Yine, yürürlükteki ve Teklif’te yer alan Anayasa kararlarında ‘Cumhurbaşkanı’ sözü motamot kullanılmakla birlikte, mevcut kararlara nazaran Cumhurbaşkanının misyon ve yetkileri ile yürütme içindeki pozisyonu Teklif’le getirilen kararlarda temelli bir formda değiştirildiği ve bütünüyle farklı bir hükümet sistemi içinde Cumhurbaşkanının düzenlendiği açık bir konu olduğu için, Teklif’in kanunlaşması ile getirilen iki periyot seçilebilme imkânında bu düzenlemenin yürürlüğe girmesinden evvel vazife yapmış Cumhurbaşkanlarının misyon periyotlarının hesaba katılmayacağı tartışmasızdır.”
8) Kanunlar, mâkable şâmil olmaz (Geçmişe tesirli olmaz/uygulanmaz), kural olarak yürürlüğe girdiği tarihten sonra gerçekleşen olaylara tatbik edilir. Bu prensip; kişi, makam yahut olayla ilgili değildir. Mevzu, vakit bakımından uygulanma kuralları açısından incelendiğinde, Anayasa’nın 101. unsurunda yapılan değişikliklerin; geçmişi kapsamadığında ve yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak Cumhurbaşkanı seçimleri hakkında uygulanacağı konusunda tereddüt bulunmamaktadır.
9) Hukuksal olay ve olgulara yürürlükteki Anayasa kararları uygulanır; yürürlükten kaldırılmış ya da değiştirilmiş bir Anayasa kararının (bu konuda Anayasa’da açıkça bir karar öngörülmedikçe) hukuksal olay ve olgulara uygulanması mümkün değildir. 2017 yılında Anayasa’nın 101. unsuru başlığı ile birlikte tümden değiştirilerek,102. hususu ise direkt yürürlükten kaldırılmıştır. Tümü değiştirilmiş ya da yürürlükten kaldırılmış Anayasa kararlarının artık uygulanması mümkün değildir.
10) Anayasa’da teminat altına alınmış bir hakkın kullanımı; Anayasa dışında bir kararla, Anayasanın müsaade verdiği haller hariç kanunla, yorumla yahut içtihatla sonlandırılamaz. Anayasa’nın yeni 101. hususuyla garanti altına alınmış bulunan iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilme hakkını sınırlayan bir Anayasa kararı de Anayasa’nın verdiği müsaadeye müsteniden kanunla konulmuş bir sınırlama da yoktur.
Vazifedeki ve evvelki Cumhurbaşkanlarının Anayasa’nın yeni 101. hususunu ihdas ettiği iki kere Cumhurbaşkanı seçilme hakkından yararlanamayacağına dair Anayasa’da ve Anayasa’nın verdiği müsaadeye müsteniden çıkarılmış bir kanunda rastgele bir karar bulunmadığı için de misyondaki ve evvelki Cumhurbaşkanları, yeni 101. hususta düzenlenen iki kere Cumhurbaşkanı seçilme hakkından yoksun edilemez.